Ogłoszenia

Borelioza jako choroba zawodowa rolników

Borelioza z Lyme, zwana też krętkowicą kleszczową, jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie z grupy Borrelia burgdorferi sensu lato. W Polsce stanowi jedno z najczęściej diagnozowanych chorób odkleszczowych, a rolnicy są grupą zawodową szczególnie narażoną na zachorowanie. Występuje w wykazie chorób zawodowych w Polsce (poz. 16 w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych).Polska należy do grupy krajów o średnim i wysokim ryzyku zakażenia boreliozą, jednak tylko ok. 5 proc. ukłuć przez kleszcze kończy się boreliozą, nawet jeśli kleszcz jest zakażony. W 2024 r. potwierdzono w Polsce 29 347 przypadków boreliozy i 455 przypadków neuroboreliozy.

Przyczyny i drogi zakażenia

Głównym wektorem boreliozy w naszym klimacie jest kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Bakterie Borrelia dostają się do organizmu człowieka podczas ukłucia przez zakażonego kleszcza. Rolnicy, leśnicy i inne osoby pracujące w terenie mają zwiększone ryzyko kontaktu z kleszczami ze względu na: częste przebywanie na łąkach, pastwiskach i obrzeżach lasów, pracę w godzinach największej aktywności kleszczy (wiosna–jesień), kontakt ze zwierzętami gospodarskimi i domowymi, które mogą przenosić kleszcze.

Życie na wsi i praca w gospodarstwie rolnym znacząco zwiększają narażenie na kontakt z kleszczami. Uważa się, że im mniej mroźnych zim, a więcej ty łagodnych i wilgotnych, tym populacja kleszczy będzie rosła. Kleszcze spotkać możemy wszędzie na łąkach i pastwiskach, w lasach, nad rzekami i jeziorami, w zaroślach, a nawet w miejskich parkach i ogrodach, a ich największe skupiska występują w Polsce północnowschodniej.

Borelioza może przebiegać w kilku stadiach. Wczesne stadium zlokalizowane (dni–tygodnie po zakażeniu) może pojawić się rumień wędrujący (erythema migrans) — charakterystyczne, powiększające się zaczerwienienie w miejscu ukłucia, często z przejaśnieniem w środku oraz objawy grypopodobne np. gorączka, bóle głowy, zmęczenie. Wczesne stadium rozsiane (tygodnie–miesiące) zapalenie stawów, ból mięśni, zaburzenia rytmu serca, porażenie nerwu twarzowego.Późne stadium (miesiące–lata) przewlekłe zapalenie stawów, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia neurologiczne (neuroborelioza). Jeżeli chodzi o Diagnostykę to rozpoznanie opiera się na: wywiadzie zawodowym i epidemiologicznym (kontakt z kleszczami w pracy), badaniu klinicznym (m.in. obecność rumienia wędrującego), testach serologicznych (ELISA jako badanie przesiewowe, Western blot jako test potwierdzający).

W przypadku stwierdzenia związku między zachorowaniem a warunkami pracy, lekarz medycyny pracy może zgłosić podejrzenie choroby zawodowej.

Profilaktyka w rolnictwie

Zapobieganie boreliozie jest kluczowe, ponieważ brak szczepionki uniemożliwia profilaktykę swoistą.  Najpewniejszym sposobem ochrony jest całkowite niedopuszczenie do kontaktu z tym pająkiem, co jest niemożliwe ze względu na charakter pracy rolnika. Istnieją jednak sposoby, które minimalizują ryzyko ukąszenia: Stosowania odzieży roboczej okrywającej całe ciało (koszula z długim rękawem i kołnierzem, spodnie z długimi nogawkami, kryte buty, wysokie skarpety, nakrycia głowy- szczególnie podczas wykonywania prac polowych oraz w lesie). Stosowanie środków/preparatów odstraszających kleszcze, oględziny ciała po pracy w terenie, dokładne sprawdzenie ciała po powrocie do domu, szybkie i prawidłowe usuwanie kleszczy, utrzymywanie porządku
w obejściu (koszenie trawy, ograniczanie krzewów). Zachowanie wzmożonej ostrożności w okresach szczególnej aktywności kleszczy (między majem a listopadem). Leczenie - podstawą leczenia boreliozy jest antybiotykoterapia, najczęściej: doksycyklina, amoksycylina, cefuroksym aksetyl. Długość leczenia zależy od stadium choroby i zajętych narządów — zwykle od 14 do 28 dni.

Borelioza jako choroba zawodowa

Chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanymi dalej „narażeniem zawodowym”.

Rolnik, u którego stwierdzono chorobę zawodową lub podejrzewa się jej występowanie, może ubiegać się z KRUS o jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

W przypadku ubiegania się o wymienione wyżej świadczenia pierwszym krokiem jest uzyskanie orzeczenia państwowego inspektora sanitarnego o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. W tym celu należy zgłosić podejrzenie choroby zawodowej państwowemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu dla miejsca wykonywania pracy. Zgłoszenia może dokonać lekarz, lekarz dentysta lub sam ubezpieczony, który podejrzewa u siebie występowanie choroby zawodowej. Następnie inspektor sanitarny kieruje rolnika do jednostki orzeczniczej na badania, które będą podstawą do wydania orzeczenia oraz decyzji o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. 

Borelioza jest realnym zagrożeniem zdrowotnym dla rolników. Wczesne rozpoznanie i leczenie znacznie zmniejsza ryzyko powikłań, ale jeszcze ważniejsza jest profilaktyka. Ze względu na wysoki odsetek zachorowań w tej grupie zawodowej, świadomość objawów i zasad ochrony przed kleszczami powinna być elementem każdej edukacji rolniczej.

 Agata Machnik

Pracownik ds. Prewencji i Rehabilitacji

Placówki Terenowej KRUS

w Gliwicach

1. Jak nazywa się charakterystyczna zmiana skórna, często pojawiająca się we wczesnym stadium boreliozy?

A) Pokrzywka

B) Rumień wędrujący

C) Plamica

2. Które z poniższych działań należy do profilaktyki boreliozy w pracy rolnika?

A) Spożywanie dużej ilości witaminy C

B) Noszenie odzieży ochronnej i używanie środków/preparatów odstraszających kleszcze

C) Picie naparów z ziół leśnych